Ebu’l Vefa Kimdir? Evi nerede? Nerede oturuyor?

Ebu’l Vefa, Matematik ve astronomideki hizmetleriyle ilim tarihinde unutulmazlar içerisinde yerini almıştır. Onu, gerek klasik ve gerekse modern matematik konularında gördüğümüz bir çok trigonometrik kavram, tarif, teorem ve formülleri ilk defa ortaya koyan bir Müslüman bilgin olarak tanıyoruz. Yazdığı eserler, yüzsenelerca hem İslam dünyasında, hem de Avrupa‘da kaynak kitaplar olarak kabul edilmiştir.

Ebu’l Vefa el-Buzcani, 10 Haziran 940 tarihinde İran, Buzgan’da doğmuştur. Tam adı ‘Ebu el-Vefa Muhammed bin Yahya bin İsmail bin el-Abbas el-Büzcani’dir.

İlim tahsiline amcasının yanında başlamıştır. 959 senesinde Bağdat‘a gitti ve ölene kadar da orada kaldı. Şerefüddevle’nin sarayında yaptırdığı rasathanede çalışan alimIer içerisinde yer aldı. Matematik başta olmak üzere, ömrünün büyük kısmını astronomik gözlemler yapmak, eser telif etmek ve ders vermekle geçirdi.

Ebu’l vefa matematik ve özellikle trigonometri üzerinde çalışmalar yaptı. Trigonometrinin altı esas oranı içindeki trigonometrik ilişkileri ilk defa ortaya koymuştur. Bu oranlar günümüzde aynen kullanılmaktadır. Batlamyus‘un ve Diophantus‘un eserlerini inceleyip açıklamış, astronomi sahasında ise Ay’ın hareketleri üzerine çalışmalar yapmıştır.

Yıldızların eğimlerinin kesin ve doğru bir halde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı geliştirdi. başka trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretti ve küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfetti.

Ebu’l vefa, 1 Temmuz 998 tarihinde 58 yaşında Bağdat‘ta ölmüştür.

Ebu’l Vefa’nın matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik özdeşliklerden bazıları şunlardan oluşmaktadır:
Sin(a+b) = sin (a)cos(b)+cos (a)sin(b)
cos (2a) = 1-2sin² (a)
sin(2a) = 2sin (a)cos(a)

küresel trigonometride sinüs teoremini de aşağıda bulunanlar gibi açıklamıştır:
(Sin(A))/(sin (a)) = (sin(B))/(sin (b)) = (sin(C) )/( sin (c))

Ebu’l Vefa, Habeş el Hasib ve El Mervezi gibi mühim matematikçileri izleyerek tanjant ve sekant fonksiyonlarını tanımladı. Sekant kaşifi olarak genellikle Copernicus bilinirse de ünlü bilim tarihçilerinden Monte Candon ve Carra de Vaux’un araştırmaları sonucu bu buluşun Ebu’l Vefa’ya ait olduğu tespit edilmiştir.

Ay üzerindeki bir kratere O’na ithafen Abul Wafa adı verilmiştir.

Kitapları :

– Kitab’ul Kamil: Trigonometri ve astronomiden bahseden ünlü eseridir. Birinci bölümde yıldızların hareketinden önce bilinmesi gereken meseleler, ikinci bölümde yıldızların hareketlerinin incelenmesi, üçüncü bölümde yıldızların hareketlerine arız olan şeyler anlatılmaktadır. Eserin yazma bir nüshası Paris National Kütüphanesi’nde 1138 numarada kayıtlıdır. Eser Sedilot tarafından tercüme edilerek basılmıştır.
– Kitab’un fi Amel-il Mistarati ve’l Pergarvel Gunye
– Kitabab ma Yahtacu-İleyh-İl-Küttab vel Ummal min İlm-il-Hisab
– Kitabün Fahirün bil Hisab
– Kitab’ün fi’l İlmi Hisab’il Musellat
– Kitab’ün fi’l Felek
– Kitab’un Zic-iş Şamil
– Kitab’un fi’l Hendese
– Kitab’ul Medhal ila Aritmetik
– Tefsir-ii Harezmi fi Cebri ve’l Mukabele

Kaynak:Bilgisayfam.net