Karel Capek Kimdir? Evi nerede? Nerede oturuyor?

Karel Capek, 20. yüzyılın mühim Çekoslovak yazarıdır. Adı Karel Çapek olarak okunur. Yaygın kullanımı ile robot kavramını ortaya atan kişi olarak bilinmektedir.

Karel Capek, 9 Ocak 1890 tarihinde Malé Svatoňovice, Çekya’da doğmuştur. Babası bir köy doktoru idi. Küçük yaştan başlayarak edebiyatla ve babasından etkilenerek biyoloji ve fizyoloji ile ilgilendi. 8 yaşında iken şiir yazmaya başladı. 1907 senesinde yazarlığa başlayan Karel Capek, Prag Üniversitesinde başladığı Felsefe öğrenimini Berlin ve Paris’te devam ettirdi. 1915 senesinde “Estetikte Nesnel Yöntemler” konulu tezi ile doktora derecesini aldı.

1908-1913 senelerına ait erken dönem öykülerinin büyük kısmı kardeşi Josef Capek‘le birlikte yazmıştır. Yaşamının aşağı yukarı tümünde gazetecilik ve serbest yazarlık yaptı.

Daha sonraki senelerda yazdığı, dışavurumcu bir tarzla ahlakçı hümanizmaya yakınlık gösteren öyküler Dünya Savaşı’nın derin izlerini taşır. 1920 yılına ait “Haydut” adlı lirik tiyatro komedisi bu tür bir “doğru” arayışının izlerini taşır.

Karel Capek, 20. yüzyılın mühim Çekoslovak yazarıdır. Adı Karel Çapek olarak okunur. Yaygın kullanımı ile robot kavramını ortaya atan kişi olarak bilinmektedir. Çekçe Robota kelimesi, Almanca Arbeit (“Çalışmak”) ile aynı kökenden gelmektedir.

Robot kelimesi, ilk defa olarak Karel Capek’in 1920 senesinde yazdığı R.U.R. – Rossum’s Universal Robots adlı (Türkçe’ye Halit Fahri Ozansoy tarafından R.U.R. – Alemşumul Suni Adamlar Fabrikası adıyla çevrilip, Osmanlıca olarak 1927 senesinde Devlet Matbaası tarafından da yayına giren) eserinde yer almış ve daha sonra tüm dünya çapında kullanılmaya başlanmıştır.

1920 senesinde yazılan R.U.R. – Rossum’s Universal Robots adlı bu eser dönemin siyasetine dair bir çok yorumu barındırdığı için, Karel Capek Nazilerin çok arananlar listesine girmiştir. Capek eserini I. Dünya Savaşı sonrası ve II. Dünya Savaşı’nın arifesinde, Avrupa’nın siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yönden karışık olduğu bir devirde yazmıştır. Eserinde kişisel görüşlerinin ve dönemin politik atmosferinin etkisi olduğu görülmektedir. Faşist ve komünist rejimlere karşı çıkan Capek, oyununda milliyetçilik ve sınıf ayrımı hakkında yazmıştır.

Karel Capek’e büyük ün kazandıran eserleri, “robot” sözcüğünün ilk kez kullanıldığı tiyatro oyunu olan “R.U.R.: Rossum’un Evrensel Robotları” (1920), “Makropulos Olayı” (1922), “Mutlak Fabrikası” (1922) ve “Krakatit” (1924) adlı romanları olmuştur.

Karel Capek, akıl ve mizah içeren geniş bir alanda yazmıştır. Çalışmaları enteresan olmalarının bunun yanında Çek dili ile gerçeklik kavramının tam ve kesin açıklamaları olmaları yönünden da başarılıdır. İnsanın ve dünyanın gelecekteki sosyal evrimine bakışının bunun yanında, Yumuşak ve klasik Avrupa bilim kurgusuna göre daha teknik ve gelişmiş uzay yolculuğu öyküleri ile yeni bir akımın öncüsü sayılabilir.

20.Yüzyılın ilk yarısında etik açıdan devrimci buluşları ele alan eserleri, kütle ve atom silahları, insan ötesi akıllı varlıklar ve robotlar ile alakalıydi. Karel Capek eserlerinde sosyal felaketlerin iç yüzü, diktatörlük, şiddet ve tröstlerin sınırsız gücünün insan üzerindeki etkilerini ele aldı.

Diğer kitapları, dedektif hikâyeleri, romanlar, peri masalları, tiyatro oyunları ve bahçecilik üzerinedir. Bununla beraber en mühim çalışmaları, çözmeye çalıştığı epistemoloji problemi ya da “Bilgi Nedir?” sorusu üzerine olmuştur.

İki dünya savaşı içerisinde yazdığı, büyük oranda gerçekçi ve sivri mizah anlayışı taşıyan eserler içerisinde “İtalya’dan Mektuplar” (1923), “İngiltere’den Mektuplar” (1924), “Bir Cepten Öyküler, İkinci Bir Cepten Öyküler” (1924), “Apokrifler” (1934) ve bir felsefi görececilik üçlemesi olan Güvercin (1933)-Meteor-Sıradan Yaşam (1934) yer alır. Yapıtının doruk noktasını oluşturan ve faşizmin yükselişini felsefi ve keskin bir dille hicvettiği eser, “Semenderlerle Savaş”tır (1936). Bu izlek “Beyaz Hastalık” (1937), “İlk Kurtarıcı” (1937), “Ana” (1938) adlı tiyatro oyunlarında da temel yere sahiptir.

1930’lu senelerın sonlarında vahşi Nazi ve faşist diktatörlüklerinin yarattığı tehdit üzerine yoğunlaştı. En üretken senelerı çeklerin ilk cumhuriyeti olan Çekoslovakyada (1918 – 1938) geçti. Bu senelerda yazdığı Tomas Garrigue Masaryk ile konuşmalar bir çek vatanseveri ve Çekoslovakya’nın ilk devlet başkanı olan Tomas Garrigue Masaryk ile cuma günleri gerçekleştirdiği bahçe toplantıları esnasındaki konuşmaları ve tartışmaları içermektedir. Bu büyük politik önder ile olan sıradışı ilişkisinin daha sonraları Vaclav Havel’e ilham verdiği bilinir.

İkinci dünya savaşı patlak vermeden hemen önce Prag’da ölmüştür. Ölümünden sonra aklanana kadar Gestapo kendisini 2 numaralı halk düşmanı olarak nitelendirmiştir. Ressam ve yazar olan kardeşi Josef Capek’de Bergen-Belsen toplama kampında yaşamını yitirmiştir.

Karel Capek, 25 Aralık 1938 tarihinde Prag, Çekya’da 48 yaşında pnömoniden (Zatürre) ölmüştür.

Eserleri :
Hikaye :
1916 – Zarive hlubiny (Işıklı Derinlikler) (Yosef Capek’le birlikte)
1918 – Krakonos zahrada (Krakonos Bahçesi)
1929 – Providky z Jedne kapsy (İlk Cepten öyküler)
1920 – Providky z druhe kapsy (İkinci Cepten öyküler)

Tiyatro Oyunu :
1920 – R.U.R. – Rossum’s Universal Robots (Rossum’un Evrensel Robotları)
1921 – Ze zi-vota hmyzu (Böecek oyunu) (Yosef Capek’le birlikte)
1922 – Vec Makropulos (Makropulos’un sırrı)
1938 – Bila nemoc (Güç ve Zafer)
1938 – Matka (Ana)

Roman :
1922 – Tovarna na ahsolutno (İpini Koparmış)
1924 – Krakalit
1933 – Horduhal
1934 – Provetron ( Göktaşı)
1934 – Ohycejny (Sıradan bir yaşam)
1936 – Valka smloky (Semenderlerle savaş)

Kaynak:Bilgisayfam.net