Orson Welles Kimdir? Evi nerede? Nerede oturuyor?

Halen sinema tarihinin en mühim filmi olarak kabul gören “Citizen Kane“in deli-dahi yönetmeni olan Orson Welles, enteresan hayat hikayesi ile de biliniyor. Tiyatro oyuncusu olarak başladığı kariyerine, radyo programcılığı, yönetmenlik ve yapımcılık ile devam etmiş, geriye rol aldığı ve yönettiği bir çok film bırakmıştır.

Orson Welles 1915 senesinde ailesinin ikinci çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası bisiklet parçaları üreten bir mucit, annesi ise piyanistti. Annesi ona piyano ve keman dersleri veriyor, Shakespeare öğretiyordu. Daha sonraki senelerında filmlerinde bu etkiler göze çarpıcaktı.

9 yaşındayken annesi Beatrice’i, 15 yaşındayken de babası Richard’ı kaybedince bakımını Chicago‘da yaşayan Dr. Maurice Bernstein üstlendi. 1931 senesinde ilk tiyatro oyunlarını sergilediği Woodstock‘daki Todd Erkek Okulu‘ndan mezun oldu. Dublin‘deki Gate Tiyatrosu‘ndan bazı küçük roller için teklif aldı. 1934 yılına gelindiğinde ise New York‘da radyo oyunculuğu yapıyordu. Aynı yıl kendisi gibi oyuncu olan Virginia Nicholson ile evlendi.

1936 yılına kadar İngiltere‘de ve Amerika‘da bir çok tiyatro oyununda rol aldı. Daha sonra Negro Tiyatro Topluluğu‘ndan teklif aldı ve burada kendi ekibini oluşturup klasik tiyatro eserlerini oynama fırsatı buldu. İlk sahneye koydukları oyun Macbeth ile üstün bir başarı elde ettiler. Bu tiyatroda Marc Blitzstein‘nin “The Cradle Will Rock” adlı oyununu hazırladı fakat açılışının olduğu akşam oyunun komünizm propagandası içerdiği gerekçesiyle tiyatro kapatılınca oyuncular, müzisyenler ve seyirciler hep beraber başka bir tiyatroya gittiler ve o akşam oyun sergilendi. Bu yasak oyuncuların daha özverili çalışmasına yol açtı ve oyun kısa bir sürede yasağa rağmen fazla yankı uyandırdı. 1937 senesinde John Houseman ile birlikte “Mercury Tiyatrosu“nu kurdu. İlk oyunu olan Shakespeare’in “Julius Ceaser“ı İtalya‘da sahneye koydu. Burada da büyük bir başarı kazanadı.

Aynı zamanda hem radyo oyunculuğu, hem aktörlük, hem de yönetmenlik ve yapımcılık yapan Welles, bir çok başarı elde etti. Radyo için hazırladığı “The War of The Worlds” adlı şovda Cadılar Bayramı için hazırladığı büyük şakayla ülkeler arası bir paniğe yol açtı. Dünya’yı uzaylıların ele geçirdiğini bildiren bir anons ile yüzbinlerce insanın sokağa fırlamasına yol açtı. Kitleleri etkileyebilecek bir yeteneği olduğu farkedilen Welles, Hollywood‘tan teklif aldı. “The Campbell Playhouse” adlı programa başladı.

1940 yılına gelindiğinde “The Campbell Playhouse”dan ayrıldı. Programı yaparken tanıştığı Herman Mankiewicz ile ilk filmi “Citizen Kane” üzerinde çalışmaya başladı. Senaryo hazırlanırken William Randolph Hearst, Robert McCormick ve Joseph Pulitzer gibi bireylerden ilham alınmıştı. Film daha yapım aşamasındayken Randolph Hearst’in yaşamından kesitler sunuluyor gerekçesiyle dedikodulara sebebiyet vermiş ve köşe yazarlarının ilgi odağı olmuştu. Welles filmin bu kadar ilgiye ve tartışmaya neden yer alacağını farketmemişti. RKO Stüdyosu tehditler almıştı. Bundan dolayı filmin tanıtımı yapılamadı ve bir çok salon filmi göstermeyi kabul etmedi. RKO, büyük para kaybetti. Filmi izleyebilen kesimin eleştirileri iyi yöndeydi ve film 9 dalda Oscar‘a aday olsa da fakat “En İyi Özgün Senaryo” ödülünü alabildi.

Ardından Welles CBS için yeni bir radyo programı hazırlamaya başladı. Aynı zamanlarda RKO için yeni bir film üzerinde çalışıyordu. “The Magnificent Ambersons” adlı film Booth Tarkington‘nın Puliter Ödüllü romanının adaptasyonuydu. Film şirketi bundan öncekilerdeki filmde kaybettiği parayı bu filmde geri kazanmayı bekliyordu fakat sinematograf Stanley Cortez ile Welles’ın anlaşmazlığı yüzünden hem çekimler uzamıştı hem de bütçe aşılmıştı. Eş zamanlı olarak Welles, “Journey Into Fear” adlı film üzerinde de çalışıyordu. Welles bu filmin yapımcılığını da üstlenmişti.

Rio de Janeiro Karnavalı‘nı anlatan bir belgesel çekmesi için teklif gelmesi üzerine çalıştığı filmleri ve hazırlamakta olduğu radyo programını bırakarak Brezilya‘ya gitti. Aynı dönem ünlü oyuncu Rita Hayworth ile evlenen Welles onun kariyerinde mühim bir yer tutar.

1946 yılına gelindiğinde CBS ve ABC için radyo programlarının bunun yanında International Film ile “The Stranger” adlı filmin yapımında görev aldı. Ardından “The Lady From Shanghai” adlı ünlü filminin çekimlerine başladı. Bu filmde ikinci eşi Rita Hayworth ile çalıştı. Film esnasında yine stüdyo ile anlaşmazlıklar yaşadı. Artık Hollywood’da büyük stüdyolarda çalışamayacağını anlayınca 1948 senesinde Avrupa’ya giderek çok düşük bir bütçe ile “Macbeth” adlı Shakespeare uyarlamasını yönetti. Ertesi yıl “The Third Man” adlı filmde çalıştı.

Onun oyuncu olarak asıl çıkışı “Othello” adlı film ile oldu. Bu filmdeki karakteri ile Cannes Film Festivali‘nde “Palme d’Or” ödülünü kazandı. 1952 senesinde İngiltere’de çalışmaya sürüyordu. Radyo programı hazırlamaya sürüyordu. Bir yandan da oyunculuk kariyeri devam ediyorydi. Bu dönem bir çok televizyon filmlerinde ve dizilerde rol alıyordu. 1955 senesinde “Mr. Arkadin” adlı film ile yönetmenlik hayatına geri döndü. Harry Lane adlı radyo şovunda çalıştığı ekiple bu filmi hazırladı. Filmin çekimleri devam ederken öte yandan da televizyon için “Orson Welles’ Sketchbook” adlı seriyi çekiyordu.

1956 senesinde bir radyo programı teklifi üzerine Hollywood’da geri döndü. 1958 senesinde “The Touch of Devil” adlı filmde kendi kurduğu ekibi ile çalışma fırsatı buldu. Ancak diğer filmlerinde olduğu gibi bu film de kesintilere uğradı ve tamamı gösterilmedi.

1959 senesinde tekrardan Avrupa’ya dönen Welles, Don Quixote adlı filmin çekimleri için İspanya‘ya sık sık gidiyordu. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde film çekme olanağı bulmuştu. 1970 yılına gelindiğinde Don Quixote’un çekimleri hala bitmemişti.

1962‘de Franz Kafka‘nın bir hikayesinden bir araya getirilen “The Trial” adlı filmi yönetti. Ardından 1967 senesinde “The Deep” filmi geldi. 1970 yılına kadar Avrupa’da kalarak “Orson’s Bag” adlı televizyon serisini çekti.

1970 senesinde Amerika’ya geri dönen Welles, kendi finansa ettiği projeler üzerinde çalışmak istiyordu. “Moby Dick” bu dönem çalışmaya başladığı bir projeydi ama bu da yarım kaldı. 1973 yılına gelindiğinde “F For Fake” adlı filmin projesi tamamlanmıştı. Yine aynı yıl “The Treasure Island” adlı filmde eski ekibi olan “Mercury Tiyatrosu” ekibiyle çalışma fırsatı buldu.

1977 senesinde “Amerikan Film Enstitüsü” tarafından kendisine “Ömür Boyu Başarı Ödülü” verildi. Welles’ın son senelerını projelerine finanasal kaynak bulmaya çalışmakla geçti. 1984 senesinde “Directors Guild of America” tarafından “Onur Ödülü“ne layık görüldü. 10 Ekim 1985 tarihinde 70 yaşındayken geçirdiği bir kalp krizi sonucu yaşamını kaybetti. Üzerinde çalıştığı bir çok projesi yarım kaldı.
Kaynak:Bilgisayfam.net